OGRODOWE ZBIORNIKI WODNE
Zbiorniki wodne są zawsze bardzo atrakcyjnymi elementami krajobrazu parków i każdego ogrodu.
Woda pełni bardzo ważną funkcję zarówno pod względem użytkowym i sanitarnym, jak i estetycznym.
Znaczenie użytkowe ogrodowych zbiorników wodnych jest różne. Mogą one służyć do czerpania wody do podlewania roślin. Można je wykorzystywać do hodowli ryb lub uprawy roślin wodnych. Rzadziej zbiorniki wodne są wykorzystywane jako baseny do kąpieli, uprawiania sportów wodnych itp. W okresie zimy natomiast zbiorniki wodne służą bardzo często jako lodowiska.
Znaczenie sanitarne zbiorników wodnych, jest bardzo duże zwłaszcza tam, gdzie istnieje intensywna zabudowa. Polega ono przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w parę wodną, regulowaniu wahań temperatury oraz na wytrącaniu z powietrza różnych zanieczyszczeń stałych w postaci pyłów. Bardzo skuteczne jest pod tym względem działanie różnych fontann i wodotrysków rozpylających wodę. W bliskim sąsiedztwie większych zbiorników wody utrzymuje się zwykle przyjemny mikroklimat, sprzyjający wypoczynkowi, dlatego też brzegi zbiorników wodnych i przyległe tereny są najbardziej cenionymi miejscami wypoczynku.
Znaczenie estetyczne zbiorników, a ściśle ich lustra wody, polega na tym, że stwarzają one nastrój spokoju i ładu, a przez odbicie w wodzie różnych elementów otoczenia zbiornika zwiększają ich oddziaływanie estetyczne i dekoracyjne.
Ważniejsze rodzaje zbiorników
Dwa główne rodzaje: naturalne i sztuczne.
Za naturalne uważa się zbiorniki, które powstały w naturalnych zagłębieniach terenu o nieprzepuszczalnym dla wody podłożu. Zbiorniki te mają zwykle urządzenia spiętrzające wodę i umożliwiające jej wypuszczanie. Używana do ich napełniania woda może pochodzić ze źródeł naturalnych lub sztucznych
Zbiorniki naturalne zasilane wodami ze źródeł naturalnych mają najczęściej wody przepływające.
Zbiorniki sztuczne tworzy się w dowolnych miejscach przez odpowiednie ukształtowanie brzegów oraz dna. Dno i brzegi powinno być uszczelnione w sposób sztuczny. Zbiorniki te napełnia się zwykle wodą ze źródeł sztucznych.
Wymagania stawiane zbiornikom ogrodowym i ich elementom
Ze względu na duże znaczenie zbiorników ogrodowych w obrębie terenów zieleni oraz duży koszt, budowanie ich lub przystosowanie do celów rekreacyjnych i wypoczynkowych powinno się prowadzić z uwzględnieniem wielu wymagań, dotyczących ich przydatności i trwałości.
Właściwa lokalizacja, którą trzeba wybierać uwzględniając rodzaj podłoża geologicznego i jego właściwości, otoczenie i jego elementy, powiązanie z trasami komunikacyjnymi oraz konieczność zapewnienia dopływu dostatecznej ilości wody i możliwości opróżniania zbiornika.
Kształt zbiornika może być dostosowany do istniejącego ukształtowania terenu.
Powinien być projektowany w powiązaniu z ogólnym charakterem obiektu, założeniami widokowymi, rodzajem elementów otoczenia itp.
Głębokość zbiorników ogrodowych może być różna, zaleca się jednak ze względu na bezpieczeństwo, żeby w części przybrzeżnej głębokość wody nie przekraczała 40 cm..
Pozostałe strefy są zależne od funkcji i sposobu użytkowania (opowiedzieć o strefach).
Wymagania wobec elementów zbiornika dotyczą materiału tworzącego dno i ściany.
Podstawowym wymaganiem dotyczącym dna zbiornika jest zachowanie szczelności czyli możliwie wysokiej nieprzepuszczalności.
Naturalne. W zbiornikach naturalnych dno utworzone przez materiały ilaste lub gliniaste ma tendencję do osuwania się w miejsca niższe, a w zbiornikach o ciągłym przepływie wody lub okresowo opróżnianych materiał dna bywa często rozmywany i spławiany. Dlatego też dno zbiorników naturalnych powinno się umacniać przez pokrycie warstwą gruboziarnistego kruszywa, brukowanie.
Sztuczne. Budowane na gruntach przepuszczalnych powinny mieć dna wykonane z materiałów zapewniających jak najlepszą szczelność i trwałość. Umocnienia i uszczelnienia dna powinno się projektować z uwzględnieniem nacisków wywołanych obciążeniem przez wodę oraz skutków działania niskich temperatur po opróżnieniu zbiornika lub jego zamarznięciu w stanie napełnienia wodą.
Jeżeli zbiorniki buduje się na gruntach niedostatecznie ustabilizowanych, gdzie jest spodziewane osiadanie gruntu, powłoka tworząca uszczelnienie powinna być dostatecznie elastyczna, żeby wskutek ruchów spowodowanych osiadaniem nie pękła lub nie rozrywała się, co prowadziłoby do gwałtownego ubytku wody. Przesączająca się woda może doprowadzić nie tylko do szybszego osiadania gruntu, ale nawet do jego wypłukiwania.
Jakość materiału tworzącego dno zbiornika powinna ułatwiać utrzymanie go w czystości oraz umożliwiać łatwe czyszczenie dna po wypuszczeniu wody.
Zabezpieczenie brzegów powinno uniemożliwiać rozmięka-nie ich i osuwanie się przyległego gruntu w kierunku wody. Niekiedy umocnienie zapobiega też niszczącemu działaniu fali, szczególnie łatwo tworzącej się na dużych, nieosłoniętych od wiatru powierzchniach wód.
Sposób wykonania brzegu powinien umożliwiać wchodzenie do wody i wychodzenie z niej różnym zwierzętom.
Jeżeli w części przybrzeżnej zbiornika przewiduje się uprawę roślin przywodnych, to dopływ wody do tych stanowisk można zapewnić przez wykonanie specjalnych otworów w konstrukcji brzegu. Zależnie od miejscowej przepuszczalności gruntu stanowiska takie mogą być na pewnej głębokości uszczelnione, co zapobiega nadmiernym stratom wody wskutek przesiąkania jej do gruntu.
Sposoby doprowadzania wody do zbiornika
Najprostszym z nich jest zasilanie wodą spływającą ciekami otwartymi z terenów wyżej położonych.
Do zbiorników wodę można też doprowadzać specjalnie wykonanym przewodem, przy czym dopływ jej może być ciągły lub zamykany.
Źródła wody mogą być różne: może to być woda rzeczna oczyszczona lub nieoczyszczona, woda przepompowywana z innych zbiorników wód otwartych lub woda pochodząca z różnego typu studzien.
Opróżnianie zbiorników, w których jest rozwinięta bogata flora i fauna, powinno być ograniczone do minimum, ponieważ z odpływającą wodą traci się występujące w niej organizmy.
Projektując instalację doprowadzającą wodę do zbiornika powinno się przede wszystkim uwzględniać: potrzebną ilość wody, a w związku z tym rodzaj i przekroje (średnice) przewodów doprowadzających, ich miejsce i głębokość prowadzenia, sposób wypływania lub wytryskiwania wody w zbiorniku, punkty umieszczenia zaworów i sposób ich otwierania jak również sposób zabezpieczenia przewodów przed działaniem niskiej temperatury. Wymagania wobec przewodów do odprowadzania wody podczas opróżniania zbiornika dotyczą przede wszystkim ich przekroju i spadków, które powinny umożliwiać swobodne i szybkie opróżnienie zbiornika. Przewody takie wyprowadza się z najniższych miejsc dna zbiornika, a zatem konieczne jest zabezpieczanie ich przed dostawaniem się różnych spływających zanieczyszczeń. W tym celu u wlotu tych przewodów powinno się budować osadniki i odpowiednio nakładane siatki. Zawory zamykające takie przewody powinny być łatwo dostępne, ze względu na potrzebę okresowego ich oczyszczania.
Każdy zbiornik powinien mieć odpowiednie zabezpieczenie, uniemożliwiające podniesienie się lustra wody ponad projektowaną wysokość i wypłynięcie jej poza brzegi
Zbiorniki ogrodowe, w których przewiduje się kąpiele typu brodzenia, powinny być do tego celu odpowiednio przystosowane. Głębokość wody w części przybrzeżnej nie powinna przekraczać kilkunastu centymetrów, a spadek dna powinien być łagodny. Powierzchnia dna oraz elementów tworzących umocnienie brzegu powinna być możliwie gładka. Nawierzchnia terenu przybrzeżnego powinna być wykonana jako dostatecznie gładka, twarda umocniona lub trawiasta o przepuszczalnym podłożu.
Przy zbiornikach dużych, przewidzianych do uprawiania sportów wodnych, jak np. pływanie kajakami, konieczne jest wybudowanie odpowiednich pomostów lub przystosowanie do tego celu umocnienia brzegu. Do przechowywania sprzętu trzeba wybudować odpowiednie pomieszczenia w pobliżu zbiornika.
Wykonywanie robót związanych z budową zbiorników
Rodzaje robót
Prace związane z budową nowych zbiorników wodnych lub przystosowaniem zbiorników naturalnych obejmują następujące czynności:
- wyznaczenie punktów sytuacyjno-wysokościowych
- wykonanie robót ziemnych
- ułożenie przewodów do doprowadzania i odprowadzania wody
- umocnienie i uszczelnienie dna
- wykonanie umocnień brzegów
- wykonanie stanowisk dla roślin.
Punkty sytuacyjno-wysokościowe wyznacza się na podstawie projektów techniczno-roboczych. Szczególnej dokładności wymaga wyznaczenie punktów wysokościowych brzegu. Wszelkie oznaczenia w terenie powinny być zabezpieczane przed uszkodzeniem. Podczas trwania robót ziemnych konieczne jest kontrolowanie osiąganych głębokości wykopów, gdyż w razie wykonania ich zbyt głęboko, a następnie zasypania może wystąpić osiadanie ziemi i zniszczenie wykonanych elementów zbiornika.
Roboty ziemne prowadzone przy budowie zbiornika polegają najczęściej na wykonaniu wykopu odpowiedniej głębokości, odpowiadającej głębokości zbiornika, oraz na odpowiednim ukształtowaniu powierzchni gruntu pod umocnienie dna. Podczas prowadzenia robót ziemnych konieczne jest zachowanie dużej dokładności w kształtowaniu powierzchni dna i odpowiednie zagęszczenie gruntu.
Przewody doprowadzające wodę powinno się układać po zakończeniu robót ziemnych. Po ustaleniu miejsca osadzenia wylotów przewodów powinno się wykonać niezbędne ich umocnienie, a wykopy pod te przewody powinny być zasypane gruntem, który należy dostatecznie mocno zagęścić.
Osadzenie przewodów wylotowych w linii brzegu jest dość łatwe i jeżeli nie przewiduje się tworzenia strumieni wytryskujących ponad wodą, ujście takich przewodów można umieszczać poniżej lustra wody. Bardziej skomplikowane mogą być prace związane z prowadzeniem przewodów tworzących w środku zbiornika wodotryski i fontanny. Wymaga to prowadzenia przewodów w wykopie pod dnem zbiornika i właściwego ich osadzenia w miejscu wytrysku. Przewody takie powinny mieć spadki powrotne, umożliwiające opróżnienie ich z wody na okres zimy w razie opróżniania zbiornika.
W celu ułożenia przewodu do opróżniania zbiornika od najniżej położonego miejsca, znajdującego się w środkowej części zbiornika, należy wykonać odpowiedni wykop. Po ułożeniu przewodu z wymaganym spadkiem wykop powinien być zasypany, a grunt użyty do tego celu zagęszczony. Połączenia przewodów przelewowych z przewodami służącymi do opróżniania zbiornika powinny być usytuowane na odcinku otwartym.
Materiały do budowy:
naturalne:
faszyna,
kołki
prefabrykaty
rośliny
kamień naturalny,
pamiętać o odprowadzaniu i doprowadzaniu wody
sztuczne:
-glina- 30 cm.
zwykłe i brukowane
-beton
– zbrojony ,powiązany, podsypka z tłucznia i piaskuw formie kwadratowej i płynnej
-folie- na piasek 10 cm lub piasek z tłuczniem
-epdm- na piasek bądź grunt
-laminat- na piasek
tyczenie, wykop, rury, podkład, folia itp. umacnianie krawędzi, rośliny,
Wykonywanie umocnień brzegów
Umacnianie brzegów zbiorników naturalnych można wykonywać w różny sposób i z zastosowaniem różnych materiałów. O wyborze sposobu i materiału decydują różne względy, jak np. rodzaj i przeznaczenie zbiornika, sposób użytkowania, projektowany rodzaj umocnienia dna, dostępność materiałów, względy gospodarcze.
Wiele zbiorników naturalnych ma brzegi dość trwale umocnione przez rozmaitą roślinność przybrzeżną. Są to najczęściej krzewy i różne rośliny wieloletnie, tworzące gęste i zwarte układy korzeni. Dlatego niekiedy najtańszym sposobem umacniania jest pokrywanie brzegu zbiornika darnią lub obsadzenie go różnymi roślinami. Znanym sposobem jest tworzenie takiego umocnienia ze świeżo ściętych kołków wierzbowych. Kołki takie ukorzeniając się dają początek krzewom tworzącym umocnienie. Oczywiście sposób ten nie wszędzie można stosować, ponieważ rozrastające się krzewy nie w każdym miejscu mogą być pożądane. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem umacniania brzegów zbiorników naturalnych jest faszynowanie. Polega ono na wbijaniu w odstępach 50 - 70 cm kołków i przeplatanie między nimi gałęzi wiklinowymi. Wysokość takiego umocnienia wynosi zwykle 30 -60 cm. Gałęzie wiklinowe ze względu na występujące między nimi szczeliny nie są dostatecznym zabezpieczeniem przed osuwaniem się i spływaniem rozmiękłego gruntu od strony brzegu. Szczelność umocnienia faszynowego można zwiększyć przez ułożenie od strony brzegu pasma folii.
Wadą umocnienia faszynowego jest niewielka trwałość. Drewno kołków (najczęściej wierzbowych) i gałązki wiklinowe bardzo łatwo ulegają rozkładowi i zwykle po 2 - 3 latach umocnienie się rozpada. Dużą pomocą w przedłużaniu trwałości takiego umocnienia mogą być różne rośliny, które zasiedlają się na brzegu. Dzięki nim tworzy się wtórne umocnienie roślinne dostatecznie, chroniące brzeg przed rozmywaniem i osuwaniem się gruntu.
Bardzo dobrym sposobem jest umacnianie brzegów kamieniami naturalnymi różnej wielkości i różnego pochodzenia. Stosowanie tego sposobu możliwe jest przede wszystkim tam, gdzie łatwo jest uzyskać taki materiał. Na umocnienia nadają się najbardziej kamienie łupiące się warstwowo (skały osadowe) lub różne bloki skalne, mające przynajmniej dwie płaszczyzny wsporne równoległe do siebie. Kamienie takie powinno się układać na podsypce żwirowej lub tłuczniowej w ten sposób, żeby tworzyły wzajemnie powiązany układ, dostatecznie opierający się naciskom masy gruntu tworzącego brzeg. Oznacza to, że bloki kamienne powinny być układane w sposób podobny jak w suchych murkach ogrodowych z kamienia naturalnego.
Płaszczyzny wsporne bloków kamiennych powinny mieć znaczny spadek w kierunku brzegu. Zapewnia to lepszą stabilność umocnienia oraz utrudnia wpływanie przyległego gruntu do zbiornika. W celu zwiększenia szczelności umocnienia kamiennego konieczne jest zasypanie szczelin od strony brzegu drobnym tłuczniem lub żwirem o różnorodnym uziarnieniu, zwanym mieszanką żwirowo-piaskową. Wtórne uszczelnienie takiego umocnienia następuje już w pierwszym roku po wykonaniu, dzięki rozwojowi korzeni różnych roślin zasiedlających się w szczelinach. Opisane umocnienie jest bardzo łatwe; jego stosowanie zaleca się w przypadkach, gdy pożądane jest utrzymanie bogatej flory i fauny nie tylko w zbiorniku, ale również w jego części przybrzeżnej. Brzegi niewielkich zbiorników można umacniać przez wbicie koło siebie odpowiednio zaimpregnowanych kołków drewnianych. Drewno przeznaczone na umocnienie może być różne, lecz najbardziej do tego celu nadają się kołki lub pale z drewna dębowego, które w wodzie wykazuje dużą trwałość. Umocnienie takie jest bardzo dekoracyjne i umożliwia utrzymanie w bliskim sąsiedztwie powierzchni trawnikowej. Zakres stosowania umocnień z kołków drewnianych jest zwykle ograniczony trudnościami w pozyskiwaniu odpowiedniego drewna.
Coraz częściej brzegi zbiorników naturalnych i sztucznych umacnia się specjalnie przygotowanymi prefabrykatami betonowymi. Zaletątych umocnień jest przede wszystkim bardzo duża trwałość i szczelność oraz możliwość znacznego zmechanizowania robót związanych z ich wykonywaniem. Elementy takie umożliwiają również uzyskanie wyraźnej i równej linii brzegu. Prefabrykaty produkuje się w dwóch odmianach: do zbiorników naturalnych niewymagających uszczelniania dna oraz do zbiorników uszczelnianych różnymi nieprzepuszczalnymi dla wody materiałami. Mogą one mieć różne rozmiary, przy czym wysokość ścianki tworzącej brzeg nie przekracza zwykle 60 cm. Podobną szerokość ma również stopa prefabrykatu. Długość elementów jest różna: elementy do budowy prostych odcinków brzegu mogą być dłuższe, natomiast elementy umożliwiające kształtowanie brzegu krzywoliniowego są krótkie.
Przed rozpoczęciem ustawiania elementów trzeba wykonać wykop, którego szerokość powinna odpowiadać szerokości stopy elementu. Głębokość wykopu powinna być taka, aby można było rozłożyć 10 - 15 cm podsypki piaskowej. Trwałość położenia prefabrykatów zapewnia masa ziemi dociskającej stopę do podłoża oraz wzajemne połączenie elementów zaprawą cementową.
Brzeg wykonany z prefabrykatów betonowych jest pionową ścianą, wystającą ponad lustro wody na 10 - 15 cm. Umocnienie takie, jakkolwiek korzystne pod względem plastycznym, jest jednak trudną do pokonania przeszkodą w ruchu różnych zwierząt korzystających z wody i wychodzących na ląd. Dlatego konieczne jest wykonywanie w pewnych odstępach niewielkich przerw w takim umocnieniu i zastosowanie na tych odcinkach łagodnych pochylni z innych materiałów, umożliwiających zwierzętom łatwe wchodzenie do wody i wychodzenie z niej.
Omówione sposoby umacniania brzegów stosuje się tylko wówczas, gdy jest możliwe utrzymanie wody na określonym poziomie. Natomiast brzegi zbiorników, w których poziom lustra wody może ulegać znacznym wahaniom umacnia się innymi sposobami. Najczęściej stosowanym umocnieniem takich zbiorników jest brukowanie różnego rodzaju kamieniami. Szczeliny między kamieniami są zwykle zasiedlane przez rośliny. Brzegi o większych pochyłościach, grożących osunięciem się gruntu, umacnia się kamieniami układanymi na specjalnej podbudowie tłuczniowej, podsypce cementowo-piaskowej lub też kamieniami o znacznych rozmiarach, głęboko je osadzając.
Powierzchnie brzegów zbiorników o zmiennym poziomie lustra wody wykłada się często różnego rodzaju płytami lub kostkami betonowymi. Płyty mogą być prefabrykowane, i takie układa się za pomocą dźwigu, lub też z betonu układanego na miejscu. W celu umożliwienia zasiedlenia się na takich umocnieniach roślinności, stosuje się płyty lub bloki z otworami różnej wielkości. Wszelkie zbiorniki sztuczne, czyli wymagające wykonania uszczelnienia dna, mogą mieć brzegi wykonane z prefabrykatów betonowychlub brzegi ich mogą stanowić różnego rodzaju murki bądź ścianki. Konstrukcja umocnienia brzegu w zbiornikach sztucznych powinna być szczelna i umożliwiać powiązanie z materiałem uszczelniającym dno. Dlatego też ściany pionowe zbiorników powinny mieć wysuniętą na 10 - 20 cm stopę fundamentową, ułatwiającą powiązanie z takim materiałem.
Ściany zbiorników mogą być wykonane jako mury o różnych przekrojach, z kamieni naturalnych lub sztucznych łączonych zaprawą cementową. Do tego celu nie nadają się kamienie o dużej nasiąkliwości (kruszące działanie lodu) ani kamienie o małej wytrzymałości mechanicznej. Z kamieni sztucznych używanych do tego celu stosuje się często cegłę klinkierową. ścianki zbiorników sztucznych buduje się coraz częściej z betonu układanego na miejscu w odpowiednio wykonanych deskowaniach. Beton przeznaczony na ścianki zbiorników powinien zawierać kruszywo z kamieni nienasiąkliwych. Niedopuszczalne jest używanie do tego celu betonu z kruszywa ceglanego. Ścianki, podobnie jak inne konstrukcje betonowe, muszą być dzielone szczelinami dylatacyjnymi, w których układa się najczęściej specjalnie wykonane taśmy z elastycznych tworzyw sztucznych.
Powierzchnia ścianek tworzących brzeg powinna być od strony zbiornika możliwie gładka. Jest to ważne, gdy chodzi o utrzymanie dużej czystości zbiornika. Górna powierzchnia ścianek może mieć różny kształt. Najczęściej ścianki zbiorników sztucznych przykrywa się płytą wysuniętą w stosunku do pionowej płaszczyzny ścianki ok. 10 cm w kierunku zbiornika, przez co tworzy się charakterystyczny nawis. Powoduje on powstanie pod płytą cienia, tworzącego ciemną linię, która podkreśla linię brzegu. Należy pamiętać, że nawis taki bardziej niż ścianka pionowa utrudnia zwierzętom wchodzenie i wychodzenie z wody.
Sposoby umacniania i uszczelniania dna
W zbiornikach naturalnych, w których dno wykazuje naturalną szczelność, często trzeba dokonać umocnienia jego powierzchni. Najczęściej umacnianie to ma na celu utrzymanie właściwego profilu dna oraz ułatwienie utrzymania zbiornika w czystości. Jako umocnienie stosuje się najczęściej pokrywanie powierzchni dna brukiem kamiennym albo warstwą tłucznia lub żwiru odpowiednio wyrównanego i uwałowanego. Po uwałowaniu umocnienie takie może przyczynić się do zwiększenia szczelności dna zbiornika.
We wszystkich zbiornikach sztucznych, czyli niemających naturalnego nieprzepuszczalnego dna, trzeba wykonywać specjalne uszczelnienie, a często również stosować umacnianie powierzchni dna.
Uszczelnienie dna zbiornika można wykonywać za pomocą różnych materiałów zależnie od rodzaju podłoża, głębokości zbiornika, przeznaczenia i sposobu użytkowania. Najtańszym i jednocześnie najprostszym sposobem uszczelniania jest ułożenie 20 - 30-centymetrowej warstwy gliny lub iłu.
Warstwę taką układa się na odpowiednio wyprofilowanym i uwałowanym podłożu. Po ułożeniu warstwę tę trzeba również wyrównać i uwałować, a następnie pokryć 5-centymetrową warstwą żwiru, który stanowi umocnienie dna. Na powierzchni dna o większych pochyłościach lepiej jest zamiast żwiru użyć drobnego tłucznia, który po uwałowaniu tworzy znacznie lepszą warstwę umacniającą.
Uszczelnianie gliną lub iłem można stosować na dostatecznie zwięzłym podłożu oraz w przypadkach spodziewanego osiadania gruntu, np. na nasypach. Uszczelnienia tym sposobem nie należy natomiast stosować na gruntach luźnych i przepuszczalnych, ze względu na łatwość przenikania do takiego podłoża części spławianych, co prowadzi do zniszczenia warstwy uszczelniającej i ubytków wody.
Do tanich i bardzo łatwych w wykonaniu należy zaliczyć uszczelnianie folią z tworzyw sztucznych, a przede wszystkim folią polietylenową. Grubość używanej folii wynosi najczęściej 0,05 lub 0,1 mm. Ten rodzaj uszczelnienia można stosować na gruntach przepuszczalnych i niedostatecznie ustabilizowanych, podłoże takie powinno być jednak odpowiednio zagęszczone, wyprofilowane i wyrównane. Folia jest materiałem elastycznym, lecz dość delikatnym i łatwym do uszkodzenia mechanicznego, dlatego układa się ją zwykle na 5 - 10-centymetrowej warstwie piasku drobnoziarnistego. Warstwa ta doskonale wypełnia nierówności powierzchni podłoża i zapobiega uszkodzeniu folii pod naciskiem masy wody.
Folia przeznaczona na uszczelnienie powinna stanowić jednolitą powłokę. W celu utworzenia takiej powłoki arkusze folii łączy się przez sklejanie odpowiednimi klejami. Znając dokładnie kształt i wymiary zbiornika można przygotować powłokę z folii np. na powierzchni trawnika lub placu. Dla pewniejszego uszczelnienia dna można stosować dwie folie. Uszczelnienie z folii powinno być dokładnie połączone ze stopą fundamentu ściany zbiornika.
Po rozłożeniu folii i połączeniu jej ze ściankami stanowiącymi brzeg trzeba ją zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi (przedziurawieniem) przez ułożenie: w miejscach poziomych 10 - 15-centymetrowej warstwy piasku, a w miejscach o większych pochyłościach - płyt betonowych na podsypce piaskowej. Zabezpieczenie folii płytami ułatwia utrzymanie w zbiorniku czystości i może być stosowane również w basenach ogrodowych wykorzystywanych do kąpieli. W wielu zbiornikach ogrodowych można wykonać dno o nawierzchni bitumicznej. Umocnienia takie stosuje się na gruntach nieprzepuszczalnych i dostatecznie ustabilizowanych. Umocnienie wykonuje się podobnie jak nawierzchnię tego typu. Warstwę uszczelniającą tworzy powłoka, składająca się z dwóch warstw masy wylewanej na silnie uwałowane i zamulone piaskiem podłoże tłuczniowe, grubości 10 - 15 cm. Pierwszą warstwę masy bitumicznej grubości ok. 5 cm układa się w celu wyrównania podbudowy i wstępnego jej uszczelnienia, druga zaś, grubości ok.3 cm, stanowi właściwe uszczelnienie i powierzchnię dna. Dokładność rozłożenia masy i odpowiednie uwałowanie są niezbędnymi warunkami uzyskania szczelności takiego umocnienia.
Uszczelnianie dna jest możliwe również papami wysokiej jakości, układanymi na gorąco na odpowiednio gładkiej podbudowie bitumicznej.
Ostatnim sposobem umacniania, o którym należy wspomnieć jest wykonywanie szczelnego dna z betonu. Sposób ten, stosowany od dawna w budowie basenów ogrodowych, nie zdał jednak egzaminu, mimo zwiększania grubości warstwy betonu, jego zbrojenia i stosowania różnych rozwiązań dylatacji. W warunkach ogrodowych wskutek działania niskich temperatur oraz nacisków wywieranych przez wodę i lód, tworzący się od strony gruntu, beton ulega różnego rodzaju uszkodzeniom. Powstające liczne pęknięcia powodują dalsze uszkodzenia, które w warunkach działania ujemnych temperatur nie są możliwe do naprawienia. Zbiorniki uszczelniane betonem wykazują dostateczną trwałość i szczelność tylko w razie utrzymywania całej konstrukcji w temperaturze dodatniej. Wymaga to oczywiście odpowiedniego zabezpieczenia całego zbiornika na okres zimy. Zabezpieczać w ten sposób można jedynie zbiorniki niewielkie. Dlatego beton, jako tworzywo uszczelniające dno zbiornika, stosuje się coraz rzadziej.
Należy dodać, że wykonanie betonu wodoszczelnego jest możliwe tylko pod warunkiem wykonania mieszanki z grubego żwiru i piasku rzecznego w odpowiednich proporcjach oraz ok. 350 kg cementu na l m3 betonu; składniki te trzeba mieszać z wodą do stanu gęstoplastycznego. Wodoszczelność betonu można zwiększać przez dodawanie specjalnych preparatów uszczelniających, jak np. Plastibet lub Hydrobet. W celu uszczelnienia można również stosować pokrywanie betonu różnymi żywicami syntetycznymi.
Przystosowywanie zbiorników wodnych do uprawy roślin
Rośliny uprawiane w ogrodowych zbiornikach wodnych przyczyniają się w bardzo dużym stopniu do zwiększenia ich wartości dekoracyjnej i estetycznej oraz mają duży wpływ na rozwój mikroflory i fauny zbiornika. W każdym naturalnym zbiorniku wodnym i obok niego wskutek naturalnej sukcesji ustala się określony typ roślinności o różnych wymaganiach co do głębokości wody i stopnia nawilgotnienia gleby w części brzegowej. Roślinność tę podzielić można na cztery grupy.
Rośliny porastające glebę położoną powyżej lustra wody nazywamy zwykle przybrzeżnymi lub przywodnymi. Gleba tych stanowisk jest w stanie bardzo silnego nawilgocenia (nasiąkliwość kapilarna), ma jednak wolne przestrzenie powietrzne.
Drugą grupę stanowią rośliny bagienne, rosnące na glebie całkowicie przesyconej wodą. Wysokość tych stanowisk nie przekracza poziomu lustra wody w zbiorniku. Obydwie wymienione grupy roślin utrzymują się pod warunkiem zachowania stałego poziomu lustra wody.
Trzecią grupę stanowią rośliny wód płytkich, czwartą zaś rośliny rosnące w wodach głębszych.
W zbiornikach naturalnych zarówno dno, jak również brzeg i przyległe do zbiornika powierzchnie terenu mają naturalne środowisko glebowe, w którym rosną i rozwijają się wymienione grupy roślin. Brzegi i dna takich zbiorników można obsadzić roślinami bez specjalnego przygotowywania. Natomiast większość zbiorników sztucznych przed wprowadzeniem do nich roślin trzeba specjalnie do tego celu przystosować. Do uprawy roślin wodnych są produkowane różnego rodzaju kosze z tworzyw sztucznych, które po obsadzeniu ustawia się na dnie zbiorników.
Sposoby doprowadzania i odprowadzania wody w zbiornikach ogrodowych
Napełnianie zbiorników wodą może być dokonywane różnymi sposobami. Najprostsze jest napełnianie zbiorników leżących na terenie naturalnych cieków wodnych. Utrzymanie wody na wymaganym poziomie uzyskuje się przez budowanie różnego typu jazów, zapór, zastawek itp. Woda może być kierowana do zbiornika drogą okrężną lub prowadzona umocnionym korytem na dnie zbiornika. Całkowite opróżnianie tych zbiorników może być niekiedy utrudnione stałym dopływem wody. Niewielkie zbiorniki, np. w ogrodach przydomowych, można napełniać wodą wodociągową doprowadzaną ułożonymi na powierzchni terenu wężami lub innymi przewodami ruchowymi. Zbiorniki takie opróżnia się często przez skierowanie wody na powierzchnię terenu niżej położonego lub do specjalnych dołów albo studzienek, umożliwiających przesiąkanie wody do gruntu. Do opróżniania zbiornika może służyć przewód wbudowany w najniższej jego części lub też przewód przenośny, po utworzeniu zeń lewara.
Większość zbiorników ogrodowych wymaga jednak wykonania instalacji, która umożliwia ich napełnianie i opróżnianie oraz chroni przed przepełnieniem.
Przewody wodociągowe, doprowadzające wodę do zbiornika, mogą być prowadzone do głównego przewodu zasilającego w różny sposób. W razie znacznego oddalenia przewodu zasilającego, przewód doprowadzający układa się na niewielkiej głębokości. W takim przypadku wlot przewodu osadza się zwykle w górnej części umocnienia brzegu zbiornika.
Jeżeli główny przewód zasilający jest położony w bliskim sąsiedztwie zbiornika, wylot przewodu doprowadzającego może być osadzony w dolnej części ściany zbiornika.
Ze względu na niebezpieczeństwo zassania wody ze zbiornika do sieci wody pitnej i jej zanieczyszczenie w razie nagłego spadku ciśnienia, zaleca się umieszczanie wylotu przewodu zasilającego ponad lustrem wody. Nie dotyczy to instalacji wodociągu lokalnego. Przewody wodociągowe mogą być rozgałęzione i mieć ujście w dowolnych miejscach zbiornika w dyszach, przez które woda może wytryskiwać w różny sposób.
Przewodami doprowadzającymi wodę są najczęściej rury stalowe ocynkowane. Rury umieszczone płytko, a więc znajdujące się w strefie zamarzania, trzeba opróżniać na zimę, w związku z tym układa się je z odpowiednim spadkiem, a w najniższej części zaopatruje w zawór spustowy, umożliwiający opróżnienie przewodu po zakręceniu zaworu głównego. Dostęp do zaworu głównego i spustowego zapewnia się przez wybudowanie specjalnych studzienek przykrytych płytami lub pokrywami. Przewód służący do opróżniania zbiornika i przewód zabezpieczający przed przepełnieniem podłącza się do przewodu kanalizacji ogólnospławnej lub deszczowej. Warunkiem opróżnienia zbiornika jest różnica wysokości między najniższym miejscem na dnie zbiornika a położeniem przewodu kanalizacyjnego. Przewód opróżniający wbudowuje się zwykle 10 - 20 cm powyżej dna osadnika, przez co zapobiega się wpadaniu do przewodu różnych zanieczyszczeń. Na przewodzie opróżniającym umieszcza się zawór z dostępem do specjalnej studzienki lub z wąskiego kanału pionowego, przez który odkręca się go specjalnym kluczem.
Przewód przelewowy, zabezpieczający zbiornik przed przepełnieniem, osadza się w górnej części ściany; jego wlot powinien się znajdować na poziomie projektowanej wysokości lustra wody. Przewód zaopatruje się w syfon, uniemożliwiający przedostawanie się wyziewów z przewodu kanalizacyjnego.
Przewód przelewowy łączy się z przewodem kanalizacyjnym i pozostawia otwarty. Podniesienie się wody w zbiorniku ponad wymagany poziom, występujące często wskutek gwałtownego opadu deszczu, powoduje swobodne spływanie jej nadmiaru do tego przewodu. W celu zapewnienia dostatecznej prędkości odpływu nadmiaru wody trzeba przyjąć przewód przelewowy o odpowiednim przekroju. Przyjmuje się, że na każde 100 m2 powierzchni zbiornika powinno przypadać co najmniej 20 - 30 cm2 powierzchni przekroju przewodu. Koniec przewodu powinien być ustawiony prostopadle do płaszczyzny lustra wody. Wlot powinien być zabezpieczony przed dostawaniem się do niego różnych zanieczyszczeń pływających po wodzie oraz drobnych zwierząt, np. żab. Zmniejszenie prześwitu lub zatkanie przewodu może grozić przepełnieniem zbiornika. Dlatego też wlot przewodów przelewowych trzeba osłaniać. Bardzo nieodpowiednie jest wykonywanie osłon z różnych siatek, ponieważ pływające po powierzchni wody zanieczyszczenia zatykają bardzo często ich oczka. Bardzo skutecznym zabezpieczeniem są natomiast osłony powodujące przepływ syfonowy. Woda wpływa do takiego przelewu od spodu, a pływające po jej powierzchni zanieczyszczenia zatrzymują się przy ściance osłony i nie mogą się przedostać do przewodu.
Przewody instalacji opróżniającej i przelewowej wykonuje się zwykle z rur żeliwnych, można też stosować do tego celu rury z tworzyw sztucznych.
W niektórych ogrodowych zbiornikach wodnych buduje się fontanny wytryskujące znaczne ilości wody. Pobieranie wody do tego celu z sieci wodociągowej i odprowadzanie jej do sieci kanalizacyjnej byłoby bardzo nieekonomiczne, dlatego urządzenia tego typu pracują zwykle w układach zamkniętych, tzn. woda znajdująca się w danym zbiorniku jest stale przepompowywana. Wodą z sieci uzupełnia się tylko ubytki, powstające wskutek wypryskiwania poza zbiornik i parowania.
Zbiorniki z fontannami wyposaża się często w różne lampy i reflektory podświetlające strumienie wytryskującej wody. Lampy te można osadzać w ścianach bocznych lub na dnie zbiornika, w hermetycznie zamkniętych komorach, albo ustawiać w wodzie na dnie zbiornika. Ten ostatni sposób, choć wymaga specjalnych wodoszczelnych lamp, jest technicznie najprostszy, dlatego jest coraz częściej stosowany, głównie w ogrodach zamkniętych i prywatnych.
